پتروشیمی سبز: صنعت پتروشیمی در دهه‌های گذشته یکی از پیشران‌های اقتصاد ایران و جهان بوده است. اما با افزایش نگرانی‌های زیست‌محیطی، نگاه‌ها به سمت تحول در این صنعت معطوف شده است؛ تحولی با عنوان پتروشیمی سبز. حالا سؤال مهم این است: آیا ایران هم‌پای این تغییرات حرکت کرده؟ یا در رقابت جهانی از قافله عقب مانده‌ایم؟ در این مقاله با پتروبورس همراه باشید تا جزئیات بیشتری را در اختیارتان قرار دهیم.
پتروشیمی سبز یعنی چه؟
«پتروشیمی سبز» مفهومی فراتر از صرفاً کاهش آلاینده‌هاست. این مفهوم مجموعه‌ای از رویکردها و فناوری‌هایی را شامل می‌شود که هدف آن‌ها کاهش اثرات زیست‌محیطی تولید محصولات شیمیایی و پتروشیمیایی است.
برخی از مؤلفه‌های کلیدی پتروشیمی سبز عبارت‌اند از:
-
استفاده از خوراک‌های تجدیدپذیر مانند زیست‌توده، روغن‌های گیاهی یا گازهای زیستی به جای منابع فسیلی.
-
فرایندهای تولید کم‌کربن یا بدون کربن.
-
کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی فرایندها.
-
بازیافت ضایعات شیمیایی و تولید محصولات از مواد بازیافتی.
-
استفاده از کاتالیزورهای سبز برای بهبود بازده تولید.
-
تصویب استانداردهای زیست‌محیطی سخت‌گیرانه در طراحی کارخانه‌ها.
وضعیت جهان: پتروشیمی سبز، دیگر انتخاب نیست
در حال حاضر، کشورهای توسعه‌یافته و حتی بسیاری از کشورهای در حال توسعه، مسیر حرکت به سمت پتروشیمی سبز را آغاز کرده‌اند.
اتحادیه اروپا با سرمایه‌گذاری‌های عظیم در «اقتصاد چرخشی» به دنبال بازیافت کامل مواد پتروشیمیایی و حذف کامل پلاستیک‌های یک‌بار مصرف است.
آلمان، هلند، آمریکا و ژاپن در حال اجرای پروژه‌های تولید پلیمرهای زیست‌پایه هستند.
چین نیز که تا چند سال پیش یکی از آلوده‌کننده‌ترین کشورهای صنعتی بود، حالا سرمایه‌گذاری گسترده‌ای روی تولید مواد شیمیایی با منشأ زیستی انجام داده است.
ایران کجای این نقشه است؟
واقعیت این است که صنعت پتروشیمی ایران در بخش‌هایی پیشرفت چشم‌گیری داشته؛ اما در حوزه پتروشیمی سبز هنوز در مراحل اولیه است. به طور کلی می‌توان گفت:
-
بیش از ۹۰ درصد خوراک صنایع پتروشیمی ایران فسیلی است (عمدتاً گاز طبیعی و میعانات).
-
استانداردهای زیست‌محیطی تولید رعایت نمی‌شود یا نظارت دقیق بر آن وجود ندارد.
-
سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز بسیار محدود و پراکنده است.
-
برنامه مدونی برای ورود به بازارهای سبز جهانی وجود ندارد.
این در حالی است که ایران از نظر ظرفیت خوراک‌های زیستی (مانند پسماند کشاورزی، انرژی خورشیدی، گاز زیستی) پتانسیل بسیار بالایی دارد.
موانع حرکت به سمت پتروشیمی سبز در ایران
-
تحریم‌ها و محدودیت‌های انتقال تکنولوژی
ایران برای توسعه فناوری‌های جدید نیازمند همکاری بین‌المللی است؛ چیزی که فعلاً امکان‌پذیر نیست. -
نبود سیاست‌گذاری کلان در این حوزه
بیشتر طرح‌های پتروشیمی در ایران همچنان بر اساس مدل سنتی طراحی می‌شوند. -
هزینه‌بر بودن فرایندهای سبز
بسیاری از فناوری‌های سبز در ابتدای مسیر اقتصادی نیستند و نیاز به حمایت دولتی دارند. -
نبود انگیزه در بخش خصوصی
وقتی محصولات سنتی با هزینه کم تولید و فروش می‌روند، سرمایه‌گذاری روی فناوری‌های پاک برای بخش خصوصی جذاب نیست. -
فقدان قوانین سخت‌گیرانه زیست‌محیطی
در کشورهای پیشرفته، فشار قانونی باعث حرکت صنایع به سمت سبز شدن شده است. اما در ایران، چنین فشاری کمتر دیده می‌شود.
فرصت‌هایی که نباید از دست بدهیم
با وجود موانع، ایران می‌تواند از فرصت‌هایی برای حرکت به سمت پتروشیمی سبز استفاده کند:
۱. بهره‌برداری از ضایعات کشاورزی
پسماندهای کشاورزی در ایران بسیار زیاد است. این منابع می‌توانند به خوراک تجدیدپذیر برای تولید پلیمرهای زیستی تبدیل شوند.
۲. انرژی خورشیدی
با توجه به موقعیت جغرافیایی، استفاده از انرژی خورشیدی در فرایندهای پتروشیمی می‌تواند مصرف انرژی فسیلی را کاهش دهد.
۳. همکاری‌های منطقه‌ای
همکاری با کشورهای همسایه در پروژه‌های مشترک پتروشیمی سبز می‌تواند به انتقال فناوری کمک کند.
۴. تقویت برند صادراتی
محصولات پتروشیمی سبز می‌توانند در آینده بازارهای اروپا و آسیا را فتح کنند؛ چون استانداردهای محیط‌زیستی سخت‌گیرانه در حال فراگیر شدن هستند.
نمونه‌های موفق پتروشیمی سبز در جهان
-
شرکت BASF آلمان در حال توسعه‌ی پلاستیک‌های زیست‌تجزیه‌پذیر از نشاسته و روغن ذرت است.
-
NatureWorks آمریکا از ضایعات کشاورزی، پلی‌لاکتیک اسید تولید می‌کند که در بسته‌بندی‌های خوراکی به‌کار می‌رود.
-
SABIC عربستان پروژه‌هایی برای بازیافت شیمیایی پلاستیک‌ها در مقیاس صنعتی اجرا کرده و در صادرات محصولات سبز پیشتاز شده است.
کلام پایانی
اگر صنعت پتروشیمی ایران می‌خواهد در رقابت جهانی باقی بماند، چاره‌ای جز حرکت به سمت پتروشیمی سبز ندارد. عقب‌ماندن از این روند جهانی، نه‌تنها به معنای از دست رفتن بازارهای صادراتی است، بلکه آینده محیط‌زیست و سلامت جامعه را نیز تهدید می‌کند.
فرصت‌هایی برای شروع وجود دارد، اما نیازمند عزم ملی، حمایت دولتی، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و توسعه فناوری است. آینده صنعت پتروشیمی، نه در دودکش‌های بلند، بلکه در شیمی سبز، انرژی پاک و طراحی پایدار رقم خواهد خورد.