کودهای شیمیایی چگونه امنیت غذایی را تضمین می‌کنند؟ نگاهی از منظر صنعت پتروشیمی ایران

امنیت غذایی، یکی از اساسی‌ترین ارکان توسعه پایدار در هر کشور به‌شمار می‌رود. در جهانی که با رشد جمعیت، کاهش منابع آب، تغییرات اقلیمی و محدودیت‌های زمین‌های کشاورزی مواجه است، افزایش بهره‌وری در تولید محصولات کشاورزی بیش از هر زمان دیگری اهمیت پیدا کرده است. در این میان، کودهای شیمیایی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین ابزارها برای افزایش بازدهی خاک و رشد گیاه، نقشی حیاتی در تأمین غذا ایفا می‌کنند.

اما این کودها از کجا می‌آیند؟ پاسخ به این سوال ما را به صنعت پتروشیمی می‌رساند؛ جایی که گاز طبیعی، به‌عنوان خوراک اولیه، به مواد ارزشمندی مانند آمونیاک و اوره تبدیل می‌شود؛ موادی که ستون فقرات بسیاری از کودهای شیمیایی هستند. ایران با در اختیار داشتن منابع عظیم گاز، ظرفیت بالایی برای تبدیل این مزیت به قدرت در حوزه تولید کود دارد.

در ادامه، با بررسی نقش کودهای شیمیایی در امنیت غذایی و جایگاه صنعت پتروشیمی ایران در این میان، به یکی از مهم‌ترین پیوندهای استراتژیک میان انرژی و کشاورزی می‌پردازیم. با پتروبورس همراه باشید.

کود شیمیایی؛ سوخت نامرئی زمین‌های کشاورزی

کودهای شیمیایی ترکیباتی هستند که مواد مغذی ضروری را برای رشد گیاهان فراهم می‌کنند. از مهم‌ترین این مواد می‌توان به نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K) اشاره کرد. هرکدام از این عناصر، کارکردی حیاتی در فرآیند رشد گیاه دارند؛ از افزایش فتوسنتز گرفته تا توسعه ریشه، بهبود کیفیت میوه و افزایش مقاومت در برابر آفات.

در شرایطی که خاک بسیاری از زمین‌های کشاورزی ایران به‌تدریج فقیر شده و استفاده سنتی از کودهای حیوانی پاسخگوی نیازهای تولید انبوه نیست، استفاده از کودهای شیمیایی راه‌حلی ضروری برای افزایش بهره‌وری زمین‌های محدود کشاورزی به‌حساب می‌آید.

پیوند استراتژیک پتروشیمی و کشاورزی

در دل بسیاری از کودهای شیمیایی، ترکیباتی قرار دارد که مستقیماً از فرآورده‌های صنعت پتروشیمی به‌دست می‌آیند. مهم‌ترین آن‌ها، اوره است که از آمونیاک تولید می‌شود. آمونیاک نیز حاصل ترکیب گاز طبیعی (متان) با بخار آب و نیتروژن هوا است؛ فرآیندی که در بسیاری از مجتمع‌های پتروشیمی ایران مانند پتروشیمی شیراز، رازی، پردیس و خراسان به‌طور گسترده انجام می‌شود.

در واقع، می‌توان گفت که کود شیمیایی نوعی «محصول نهایی» از یک زنجیره ارزش گسترده در صنعت پتروشیمی است که از دل زمین‌های گازی خوزستان و پارس جنوبی آغاز شده و در نهایت بر سفره‌های مردم می‌نشیند.

از این منظر، تقویت صنعت پتروشیمی در زمینه تولید کود، نه تنها به رشد اقتصادی کشور و ایجاد اشتغال کمک می‌کند، بلکه به‌طور غیرمستقیم امنیت غذایی را نیز پشتیبانی می‌کند.

تولید اوره در ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها

ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اوره در جهان است. بر اساس آمارها، ظرفیت تولید اوره در ایران به بیش از ۷ میلیون تن در سال می‌رسد و بخش بزرگی از این میزان، به بازارهای بین‌المللی صادر می‌شود؛ به‌ویژه به کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین.

با این‌حال، صنعت تولید کودهای شیمیایی در ایران با چالش‌هایی روبه‌روست:

• تحریم‌ها و محدودیت‌های صادراتی

• نوسانات قیمت گاز خوراک پتروشیمی‌ها

• کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها

• فرسودگی برخی از خطوط تولید و فناوری‌ها

در کنار این چالش‌ها، فرصتی نیز وجود دارد: رشد جمعیت جهانی و نیاز روزافزون به مواد غذایی، بازار جهانی کودهای نیتروژنی را به بازاری باثبات و روبه‌رشد تبدیل کرده است. ایران می‌تواند با جذب سرمایه‌گذاری، نوسازی واحدها و تقویت روابط صادراتی، سهم بیشتری از این بازار کسب کند.

کودهای شیمیایی و امنیت غذایی ایران

ایران با جمعیتی حدود ۸۸ میلیون نفر، نیازمند برنامه‌ای جدی برای خودکفایی نسبی در حوزه غذایی است. در بسیاری از نقاط کشور، بهره‌وری کشاورزی بدون مصرف کود شیمیایی به‌شدت پایین است. افزایش عملکرد در هکتار بدون افزایش زمین کشاورزی، مستقیماً به کیفیت و دسترسی به کودهای شیمیایی بستگی دارد.

از سوی دیگر، نوسانات قیمتی یا کمبود این کودها می‌تواند به کاهش تولید محصولات استراتژیکی مانند گندم، برنج، سیب‌زمینی و دانه‌های روغنی منجر شود و واردات را افزایش دهد. بنابراین، برنامه‌ریزی هوشمندانه برای تولید، توزیع و قیمت‌گذاری کودهای شیمیایی، باید بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست‌گذاری در حوزه امنیت غذایی باشد.

آیا کودهای شیمیایی، تهدیدی برای محیط زیست هستند؟

یکی از انتقادات رایج نسبت به کودهای شیمیایی، آثار منفی زیست‌محیطی آن‌هاست؛ به‌ویژه در صورت مصرف بی‌رویه یا غیراصولی. شستشوی نیترات‌ها به آب‌های زیرزمینی، آلودگی خاک و حتی انتشار گازهای گلخانه‌ای از جمله نگرانی‌های مرتبط با این موضوع است.

اما باید توجه داشت که ریشه این مشکلات، نه در ذات کودهای شیمیایی، بلکه در نحوه مدیریت آن‌هاست. استفاده کنترل‌شده، آموزش کشاورزان، پایش مستمر و توسعه کودهای هوشمند یا آهسته‌رهش می‌تواند همزمان بهره‌وری را افزایش و آسیب زیست‌محیطی را کاهش دهد.

صنعت پتروشیمی ایران در صورت سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، می‌تواند نسل جدیدی از کودهای پایدار و دوستدار محیط زیست را توسعه دهد و از یک تهدید، یک مزیت رقابتی بسازد.

نتیجه‌گیری: مسیر مشترک انرژی و غذا

در شرایط امروز، امنیت غذایی تنها با اتکا به کشاورزی سنتی و منابع طبیعی قابل تضمین نیست. نقش فناوری، صنعت و زیرساخت‌های مدرن هر روز پررنگ‌تر می‌شود.

صنعت پتروشیمی به‌عنوان حلقه میانی میان انرژی و غذا، می‌تواند نقش‌آفرینی حیاتی در مسیر توسعه پایدار ایفا کند. تولید و تأمین کودهای شیمیایی با کیفیت، قابل‌دسترس و سازگار با محیط زیست، رمز تقویت ظرفیت غذایی کشور در دهه‌های پیش‌رو خواهد بود.

اگر صنعت پتروشیمی ایران بتواند با چشمی باز، بر مبنای دانش، بهره‌وری و همگرایی با بخش کشاورزی حرکت کند، بدون تردید می‌تواند یکی از ستون‌های اصلی امنیت غذایی در ایران و منطقه باشد.