به گزارش دنیای اقتصاد، با آغاز تهاجم نظامی رژیم صهیونیستی به ایران، نگرانی‌های جدی درباره اخلال در زنجیره تأمین انرژی و مواد اولیه پتروشیمی در سطح جهانی شکل گرفته است. ایران به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در تولید و صادرات نفت خام و خوراک پتروشیمی، نقشی محوری در بازارهای جهانی دارد؛ به‌ویژه برای کشورهای آسیایی که به این منابع وابسته‌اند.
پیامدهای تشدید تنش در خاورمیانه
افزایش ناامنی در مسیرهای حیاتی حمل‌ونقل از جمله تنگه هرمز، موجب بروز نشانه‌هایی از اختلال در بازارهای جهانی شده است. محصولات شیمیایی پایه مانند متانول، LPG، نفتا و اتیلن در معرض خطر قرار گرفته‌اند و نوسانات قیمتی در مناطق مختلف مشاهده می‌شود. به گزارش تازه‌ای از مؤسسه Chemanalyst، این تحولات می‌تواند بر جریان عرضه، تجارت بین‌المللی و عملکرد شرکت‌های بزرگ تأثیر بگذارد.
خاورمیانه؛ قلب تپنده صنعت انرژی و پتروشیمی
منطقه خاورمیانه، به‌ویژه کشورهایی چون ایران، عربستان سعودی و امارات، نقش تعیین‌کننده‌ای در تأمین نفت خام، NGL و خوراک‌های اصلی پتروشیمی ایفا می‌کنند. تنگه هرمز، یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تجاری جهان، روزانه حامل حدود ۲۰ درصد از نفت و LNG جهان است و هرگونه اخلال در این مسیر می‌تواند باعث افزایش هزینه‌ها، کاهش عرضه و ایجاد تأخیر در تحویل محصولات به آسیا، اروپا و سایر نقاط جهان شود.
خاورمیانه همچنین حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد از صادرات جهانی LPG را به خود اختصاص داده است. این مواد، در صنایع پایین‌دستی مانند ساختمان، خودرو، بسته‌بندی و شیمیایی کاربرد حیاتی دارند، به‌ویژه در کشورهایی چون چین، هند، کره جنوبی و ژاپن.
تجارت ایران زیر سایه تهدیدها
ایران از صادرکنندگان مهم خوراک پتروشیمی است و محصولاتی نظیر متانول، LPG و مشتقات اتیلن را به چین، هند و ترکیه ارسال می‌کند. بر پایه داده‌های Chemanalyst، ایران در سال مالی منتهی به مارس ۲۰۲۵، حدود ۱۵۰ میلیون تن کالای غیرنفتی به ارزش نزدیک به ۶۰ میلیارد دلار صادر کرده است. بخش عمده‌ای از این صادرات به پتروشیمی اختصاص دارد.
چین همچنان مهم‌ترین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود و پس از آن، ترکیه و هند در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. با این حال، افزایش تنش‌های منطقه‌ای ممکن است زمینه‌ساز تحریم‌های تازه و اختلال در حمل‌ونقل شود. بسیاری از صادرات ایران از مسیرهای غیرمستقیم نظیر امارات و عمان انجام می‌گیرد و تشدید درگیری‌ها می‌تواند بر حجم تجارت، زمان تحویل و دسترسی کشورهای مقصد تأثیر منفی بگذارد.
جایگاه کلیدی خوراک پتروشیمی ایران
ایران در تولید انواع خوراک‌های پایه پتروشیمی از جمله متانول، گاز طبیعی، اتان، LPG، نفتا و اتیلن نقش مهمی دارد. تنها در سال ۲۰۲۴، چین بیش از ۵ میلیون تن متانول از ایران وارد کرده است. همچنین ایران از صادرکنندگان بزرگ LPG به کشورهای چین و هند به شمار می‌رود.
مجتمع‌های بزرگ پتروشیمی مانند عسلویه و بندر امام، بخش بزرگی از تولیدات کشور را مدیریت می‌کنند. اگرچه تولید این خوراک‌ها تا اوایل ۲۰۲۵ پایدار گزارش شده، اما ادامه تهدیدات نظامی ممکن است باعث اختلال در فعالیت تاسیسات کلیدی شود.
وابستگی واردکنندگان آسیایی
چندین کشور آسیایی به واردات خوراک پتروشیمی از ایران و کشورهای خلیج فارس متکی هستند. برای نمونه، چین در سال ۲۰۲۴ حدود ۸ میلیون تن LPG از ایران وارد کرده و احتمالاً تا نیمه اول ۲۰۲۵ نیز نزدیک به ۵ میلیون تن دیگر وارد کرده باشد. هرگونه توقف در عرضه ایران می‌تواند زنجیره تأمین چین را مختل کند.
هند نیز واردکننده اصلی LPG، نفتا و NGL از منطقه خاورمیانه است و تا فوریه ۲۰۲۵ حدود ۹۰ درصد از نفت خام موردنیاز خود را از این طریق تأمین کرده است. کشورهای دیگری مانند کره جنوبی، ژاپن و پاکستان نیز برای تأمین خوراک‌های اساسی مانند اتیلن، پروپان و متانول به خلیج فارس وابسته‌اند. اختلال در این منابع می‌تواند موجب افزایش هزینه مبادلات، تأخیر در تحویل و کاهش دسترسی به منابع پایدار شود.
نوسانات قیمت و افزایش هزینه‌ها
بحران فعلی، نگرانی‌هایی جدی در خصوص دسترسی و لجستیک جهانی خوراک پتروشیمی ایجاد کرده است. قیمت متانول پیش از این بحران هم روندی صعودی داشت و طبق گزارش Chemanalyst، در دو هفته ابتدایی ژوئن ۲۰۲۵ قیمت آن در چین حدود ۵ درصد و در آلمان تا ۱۷.۵ درصد افزایش یافته است.
در کنار متانول، سایر خوراک‌ها مانند نفتا، اتیلن و استایرن نیز نسبت به تنش‌های منطقه‌ای حساس‌اند. بالا رفتن حق بیمه ریسک، دشواری در دسترسی به کشتی و رشد هزینه حمل، در کوتاه‌مدت فشار مضاعفی بر صنایع پایین‌دستی وارد خواهد کرد.
حمل‌ونقل در معرض تهدید
تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه، باعث افزایش قابل توجه هزینه‌های حمل‌ونقل شده است. تنگه هرمز اکنون یکی از مناطق پرخطر محسوب می‌شود و این مساله باعث رشد شدید نرخ حمل و حق بیمه دریایی شده است.
نرخ اجاره نفتکش‌های VLCC در مسیر خاورمیانه به چین، با افزایش ۱۳۸ درصدی به حدود ۴۸ هزار دلار در روز رسیده و حق بیمه دریایی نیز بیش از ۶۰ درصد رشد داشته است. بندرهای خلیج فارس و دریای سرخ نیز به‌دلیل کنترل‌های بیشتر، بازرسی‌های امنیتی و تشریفات بیمه‌ای، با تاخیرهایی مواجه شده‌اند.
تأثیرات جهانی و منطقه‌ای
تنش‌ها تنها به خاورمیانه محدود نمی‌ماند و پیامدهایی برای آسیا، اروپا و حتی آمریکای جنوبی در پی دارد. کشورهای GCC مانند عربستان سعودی با رشد هزینه حمل و تأخیر در تحویل مواجه هستند. در اروپا، واردات از کانال سوئز با اختلال‌هایی همراه بوده و موجب فشار مضاعف بر صنایع پایین‌دستی شده است. همچنین کشورهایی چون برزیل و آرژانتین که به منابع وارداتی متکی‌اند، با افزایش قیمت و تاخیر در دسترسی به خوراک روبرو شده‌اند.
تأثیر بر عملکرد شرکت‌های بزرگ
چندین شرکت مهم از جمله Reliance Industries هند که خوراک خود را از خاورمیانه تأمین می‌کنند، با ریسک‌های عملیاتی روبرو شده‌اند. این شرکت اکنون با چالش‌هایی در هزینه حمل و زمان تحویل مواجه است. شرکت سابیک نیز ممکن است در صادرات به آسیا و اروپا با اختلال مواجه شود. LyondellBasell با وجود دسترسی به منابع منطقه، تحت تأثیر نوسانات قیمتی قرار دارد. شرکت‌های حمل‌ونقل مانند Maersk و Mitsui نیز ناگزیر به پرداخت حق بیمه‌های بالاتر و تطبیق با مسیرهای جدید شده‌اند.
آینده صنعت پتروشیمی
با وجود کاهش نسبی تنش‌ها و برقراری آتش‌بس، اثرات اقتصادی در صنعت پتروشیمی همچنان پابرجاست. کارشناسان Chemanalyst پیش‌بینی می‌کنند در کوتاه‌مدت، صنایع با چالش‌هایی همچون افزایش هزینه، تاخیر در تحویل و کاهش عرضه روبرو خواهند بود. در میان‌مدت، شرکت‌ها احتمالاً برای کاهش آسیب‌پذیری، به سمت تنوع‌بخشی به منابع، تنظیم قراردادهای بلندمدت و بازنگری در راهبردهای خود حرکت خواهند کرد. اگرچه هنوز نمی‌توان درباره تغییرات بلندمدت نظر قطعی داد، اما این بحران نشان داد که زنجیره جهانی خوراک پتروشیمی تا چه اندازه نسبت به تحولات سیاسی و نظامی آسیب‌پذیر است.