به گزارش دنیای اقتصاد، فاطمه صالحی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، از برنامه‌ریزی برای متنوع‌سازی مقاصد صادراتی خبر داده و بر لزوم کاهش وابستگی به بازارهای سنتی تأکید کرده است. اما آیا امکانات، زیرساخت‌ها و ابزارهای اجرایی موجود، با این هدف‌گذاری هماهنگ هستند؟
همکاری‌های بین‌دستگاهی؛ از شعار تا عمل
حسن عباس‌زاده، معاون وزیر نفت، اعلام کرده که همکاری‌هایی با وزارت امور خارجه، سفارتخانه‌ها و سازمان توسعه تجارت برای معرفی توانمندی‌های صنعت پتروشیمی در جریان است. اما تجربه‌های گذشته نشان داده‌اند که این همکاری‌ها معمولاً نتایج قابل‌توجهی به‌دنبال نداشته‌اند و بیشتر در حد شعار باقی مانده‌اند.
با وجود ظرفیت بالای تولید، بخش بزرگی از صادرات پتروشیمی ایران همچنان به چین و کشورهای حوزه خلیج‌فارس محدود است. در سال‌های اخیر، ترکیب مقاصد صادراتی تغییر محسوسی نداشته و این امر نشان می‌دهد که ایران هنوز نتوانسته حضور خود را در بازارهای جدید گسترش دهد.
هرچند محصولات پتروشیمی ایران از نظر قیمت جذاب هستند، اما در زمینه‌هایی مثل تنوع محصول، خدمات پس از فروش، و تحویل به‌موقع، ضعف‌های جدی وجود دارد. این نواقص، رقابت‌پذیری ایران را در برابر کشورهایی مانند عربستان و امارات که استراتژی‌های صادراتی مشخص و زیرساخت‌های قدرتمند دارند، کاهش داده است.
آفریقا؛ بازار هدفی با سهم ناچیز ایران
مطالعه بازارهای آفریقایی یکی از محورهای جدید استراتژی صادراتی ایران اعلام شده، با این حال، سهم ایران از واردات پتروشیمی آفریقا کمتر از ۳ درصد است. کشورهای رقیب مثل امارات و عربستان با سرمایه‌گذاری هدفمند، جایگاه قدرتمندی در این قاره به‌دست آورده‌اند. در چنین شرایطی، حضور موفق ایران مستلزم توسعه زیرساخت‌های لجستیکی و مالی است.
سرمایه‌گذاری مشترک و انتقال فناوری؛ فرصت‌های بلندمدت
از نقاط قوت ایران در صنعت پتروشیمی، برخورداری از دانش فنی در تولید محصولاتی مانند متانول، اوره و برخی پلیمرهاست. انتقال این دانش به کشورهای دیگر، می‌تواند بستر مناسبی برای همکاری‌های بلندمدت و صدور خدمات فنی و مهندسی ایجاد کند. اما تحقق این هدف نیازمند حضور فعال و تخصصی در بازارهاست—چیزی که هنوز در ساختار بسیاری از سفارتخانه‌های ایران وجود ندارد.
بسیاری از سفارتخانه‌های ایران فاقد رایزنان تجاری متخصص در حوزه پتروشیمی هستند. این در حالی است که رقبایی مانند کره‌جنوبی و عربستان سعودی، تیم‌های تخصصی صادرات پتروشیمی را در سفارتخانه‌های خود مستقر کرده‌اند و از طریق دیپلماسی اقتصادی فعال، بازارهای جدیدی در آمریکای لاتین و آفریقا فتح کرده‌اند.
مشکلات مالی؛ مانع بزرگ توسعه صادرات
چالش بزرگ دیگری که پیش روی صنعت پتروشیمی ایران قرار دارد، مشکلات نقدینگی و دسترسی محدود به منابع مالی است. مطالبات معوق، نرخ سود بالای تسهیلات بانکی، و عدم دسترسی به منابع سرمایه‌گذاری بلندمدت، امکان گسترش بازارها را محدود کرده‌اند. تنها تعداد معدودی از شرکت‌های پتروشیمی موفق به جذب سرمایه‌گذاری خارجی شده‌اند که آن هم بیشتر استثنا بوده تا قاعده.
یکی دیگر از موانع جدی، نبود زیرساخت‌های مناسب برای صادرات به مقاصد دور مانند آفریقاست. حمل‌ونقل نامطمئن، نبود خدمات بیمه‌ای مطلوب، و تحریم‌های بانکی که انتقال وجه را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده‌اند، همگی عواملی هستند که هزینه‌های مبادله را افزایش داده‌اند. برخی شرکت‌ها از روش‌هایی مانند تهاتر کالا یا استفاده از ارزهای ملی بهره می‌برند، اما این راه‌حل‌ها همه‌جانبه و پایدار نیستند.
کیفیت و استاندارد؛ شرط ورود به بازارهای پیشرفته
ورود به بازارهایی مثل اروپا و آمریکا تنها در صورت انطباق کامل با استانداردهای سخت‌گیرانه زیست‌محیطی و کیفی امکان‌پذیر است. برخی شرکت‌های ایرانی موفق به دریافت گواهینامه‌های بین‌المللی و صادرات به اروپا شده‌اند، اما این مسیر مستلزم سرمایه‌گذاری سنگین در کنترل کیفیت و رعایت الزامات فنی است.
نگاهی به آینده: ظرفیت تولید و رقابت جهانی
در حال حاضر، ظرفیت تولید سالانه پتروشیمی ایران بیش از ۶۵ میلیون تن است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۵ به ۱۰۰ میلیون تن برسد. اما افزایش ظرفیت، به‌تنهایی نمی‌تواند جایگزین راهبردی برای افزایش سودآوری و نفوذ در بازارهای جهانی باشد، به‌ویژه در شرایطی که تولیدکنندگان جدیدی مانند روسیه و هند به صحنه آمده‌اند و با قیمت‌های رقابتی، فشار بیشتری بر بازار وارد کرده‌اند.
توسعه صادرات نیازمند نگاه کل‌نگر است
برای دستیابی به بازارهای متنوع و پایدار، صنعت پتروشیمی ایران باید هم‌زمان روی چند محور حرکت کند: تقویت زیرساخت‌های مالی و لجستیکی، توسعه دیپلماسی اقتصادی تخصصی، ارتقاء کیفیت محصولات پتروشیمی و تنوع‌بخشی به آن‌ها، و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه. تنها در چنین شرایطی است که می‌توان از ظرفیت بالای تولید به‌عنوان ابزاری برای توسعه صادرات و افزایش درآمد ارزی کشور استفاده کرد.